Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 26/01/2007
Σε σημαντικό βαθμό η συζήτηση που διεξάγεται σήμερα για την αναθεώρηση του άρθρου 16, την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων και τη μεταρρύθμιση του νόμου-πλαισίου είναι μη ρεαλιστική και επιμένει να αγνοεί στοιχειώδη νομικά και πραγματολογικά δεδομένα. Οι δώδεκα θέσεις που ακολουθούν αποσκοπούν στην αποσαφήνιση, με απλά λόγια, των νομικών ερωτημάτων, καθώς και στην υποβολή ορισμένων προτάσεων στα επίμαχα ζητήματα.
1. Η εκπαίδευση αποτελεί δημόσιο αγαθό και, κατ’ επέκταση, δραστηριότητα δημόσιας υπηρεσίας. Η εξυπηρέτηση ενός συγκεκριμένου σκοπού δημοσίου συμφέροντος, όπως η εκπαίδευση, δεν συνεπάγεται όμως τον αποκλεισμό της δυνατότητας δραστηριοποίησης υπέρ του σκοπού αυτού φορέων του ιδιωτικού τομέα. Θεμιτή είναι η κρατική παραχώρηση της δημόσιας υπηρεσίας σε ιδιωτικούς φορείς, υπό τον άμεσο έλεγχο του κράτους.
2. Το ισχύον άρθρο 16 δεν επιτρέπει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων με πλήρη ακαδημαϊκή ισοτιμία προς τα δημόσια. Όμως, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο και τη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να αναγνωρίζει τα επαγγελματικά δικαιώματα που διασφαλίζονται μέσω πτυχίων χορηγούμενων από ελληνικά παραρτήματα ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Άρα, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, αποτελεί πλέον πραγματικότητα η λειτουργία στη χώρα μας εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που χορηγούν τίτλους με επαγγελματική ισοτιμία προς τους τίτλους των δημοσίων πανεπιστημίων.
3. Η διάκριση μεταξύ επαγγελματικής και ακαδημαϊκής αναγνώρισης είναι θεωρητικά και πρακτικά αστήρικτη. Στην πράξη μπορεί να αφορά μόνο εκείνους που επιθυμούν να ακολουθήσουν καριέρα πανεπιστημιακού στην Ελλάδα.
4. Η ελληνική πολιτεία δεν έχει προβλέψει μέχρι σήμερα θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των παραρτημάτων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων ή των άλλων ιδιωτικών κολλεγίων. Συνεπώς οι εν λόγω ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί φορείς λειτουργούν χωρίς να ελέγχονται από το Υπουργείο Παιδείας ή άλλη δημόσια αρχή στην Ελλάδα. Η θέσπιση του σχετικού θεσμικού πλαισίου είναι σκόπιμο να πραγματοποιηθεί το συντομότερο.
5. Ο έλεγχος των παραρτημάτων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και των λοιπών ιδιωτικών κολλεγίων δεν συναρτάται με την αναθεώρηση του άρθρου 16. Το Σύνταγμα ρυθμίζει ζητήματα, όπως η εκπαίδευση, όπου το κράτος διατηρεί την αρμοδιότητα έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο ζητήματα σχετικά με τα επαγγελματικά δικαιώματα.
6. Ο αναθεωρητικός νομοθέτης δεν θα ήταν πάντως ορθό να αγνοήσει τα νέα νομικά δεδομένα του κοινοτικού δικαίου, ούτε την πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στη χώρα μας. Κατά τη διαμόρφωση της συνταγματικής πολιτικής πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι νέες συνθήκες στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Συνεπώς είναι σκόπιμη η συνταγματική αναγνώριση της δυνατότητας ίδρυσης ιδιωτικών ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αυξημένες εγγυήσεις ελέγχου και αξιολόγησης ως προς το επίπεδο της διδασκαλίας, της έρευνας και της συνολικής λειτουργίας τους.
7. Η θέσπιση των ειδικών εγγυήσεων λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων στο άρθρο 16 απαιτεί ευρεία πολιτική και κοινοβουλευτική συναίνεση. Είναι λοιπόν λανθασμένη η επιλογή της αξιωματικής αντιπολίτευσης να δώσει «λευκή επιταγή» στην όποια κοινοβουλευτική πλειοψηφία προκύψει μετά τις ερχόμενες εκλογές, υπερψηφίζοντας στην παρούσα Βουλή την πρόταση αναθεώρησης του άρθρου 16.
8. Η αναγνώριση της δυνατότητας ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων θα έχει ως αποτέλεσμα να ασκηθούν ιδιαίτερες πιέσεις στα παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων ή άλλων ιδιωτικών κολλεγίων, αναγκάζοντάς τα είτε να διακόψουν τη λειτουργία τους είτε να βελτιώσουν το επίπεδο των παρεχόμενων σπουδών.
9. Κρίσιμο κριτήριο, από συνταγματική σκοπιά, της λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι με ποια μορφή μπορεί να διασφαλιστεί η συμβατότητά τους με την ακαδημαϊκή ελευθερία, την πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση, την ενότητα έρευνας-διδασκαλίας, τη διαφάνεια των κρίσεων του επιστημονικού προσωπικού κ.λπ. Το πρόβλημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων κατ’ ουσίαν δεν είναι άλλο από τη διασφάλιση των συγκεκριμένων εγγυήσεων στο Σύνταγμα και στο σχετικό εκτελεστικό νόμο.
10. Η διάκριση μεταξύ μη κερδοσκοπικού και κερδοσκοπικού χαρακτήρα των ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι σαθρή. Ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας μπορεί κάλλιστα να υποκρύπτει συγκεκριμένα οικονομικά ή άλλα συμφέροντα. Πέραν τούτου ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας δεν αποτελεί ασφαλές ή αναγκαίο κριτήριο για τη διασφάλιση των επιβεβλημένων εγγυήσεων ακαδημαϊκής ελευθερίας, πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης κ.λπ.
11. Η πολύπλευρη κρίση ταυτότητας και αξιοπιστίας του δημόσιου πανεπιστημίου είναι εντελώς ανεξάρτητη από το ζήτημα της λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται πραγματική μεταρρύθμιση του νόμου-πλαισίου για το δημόσιο πανεπιστήμιο και όχι επιφανειακή-προσχηματική, όπως η προτεινόμενη από το Υπουργείο Παιδείας. Επίσης απαιτείται η περαιτέρω ενίσχυση της χρηματοδότησης του δημόσιου πανεπιστημίου, η εισαγωγή της ουσιαστικής αξιολόγησης όλων των λειτουργιών του και ο απεγκλωβισμός του από τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο.
12. Είναι σκόπιμη η κατοχύρωση της ελεύθερης πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση ως κοινωνικού δικαιώματος, που θα συνεπάγεται την κατάργηση του ισχύοντος τυφλού συστήματος του μηχανογραφικού και θα διασφαλίσει ταυτόχρονα το ισχυρότερο πλεονέκτημα του δημόσιου πανεπιστημίου απέναντι στο ιδιωτικό. Ταυτόχρονα όμως θα ανατρέψει το επιχείρημα ότι όσοι επιλέγουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ή κολλέγια τα επιλέγουν επειδή δεν διαθέτουν τα προσόντα που απαιτούνται για να εισαχθούν στη δημόσια ανώτατη εκπαίδευση. Όλα τα προηγούμενα θα επιτρέψουν τελικά μια συνολική μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας.
1. Η εκπαίδευση αποτελεί δημόσιο αγαθό και, κατ’ επέκταση, δραστηριότητα δημόσιας υπηρεσίας. Η εξυπηρέτηση ενός συγκεκριμένου σκοπού δημοσίου συμφέροντος, όπως η εκπαίδευση, δεν συνεπάγεται όμως τον αποκλεισμό της δυνατότητας δραστηριοποίησης υπέρ του σκοπού αυτού φορέων του ιδιωτικού τομέα. Θεμιτή είναι η κρατική παραχώρηση της δημόσιας υπηρεσίας σε ιδιωτικούς φορείς, υπό τον άμεσο έλεγχο του κράτους.
2. Το ισχύον άρθρο 16 δεν επιτρέπει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων με πλήρη ακαδημαϊκή ισοτιμία προς τα δημόσια. Όμως, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο και τη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να αναγνωρίζει τα επαγγελματικά δικαιώματα που διασφαλίζονται μέσω πτυχίων χορηγούμενων από ελληνικά παραρτήματα ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Άρα, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, αποτελεί πλέον πραγματικότητα η λειτουργία στη χώρα μας εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που χορηγούν τίτλους με επαγγελματική ισοτιμία προς τους τίτλους των δημοσίων πανεπιστημίων.
3. Η διάκριση μεταξύ επαγγελματικής και ακαδημαϊκής αναγνώρισης είναι θεωρητικά και πρακτικά αστήρικτη. Στην πράξη μπορεί να αφορά μόνο εκείνους που επιθυμούν να ακολουθήσουν καριέρα πανεπιστημιακού στην Ελλάδα.
4. Η ελληνική πολιτεία δεν έχει προβλέψει μέχρι σήμερα θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των παραρτημάτων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων ή των άλλων ιδιωτικών κολλεγίων. Συνεπώς οι εν λόγω ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί φορείς λειτουργούν χωρίς να ελέγχονται από το Υπουργείο Παιδείας ή άλλη δημόσια αρχή στην Ελλάδα. Η θέσπιση του σχετικού θεσμικού πλαισίου είναι σκόπιμο να πραγματοποιηθεί το συντομότερο.
5. Ο έλεγχος των παραρτημάτων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και των λοιπών ιδιωτικών κολλεγίων δεν συναρτάται με την αναθεώρηση του άρθρου 16. Το Σύνταγμα ρυθμίζει ζητήματα, όπως η εκπαίδευση, όπου το κράτος διατηρεί την αρμοδιότητα έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο ζητήματα σχετικά με τα επαγγελματικά δικαιώματα.
6. Ο αναθεωρητικός νομοθέτης δεν θα ήταν πάντως ορθό να αγνοήσει τα νέα νομικά δεδομένα του κοινοτικού δικαίου, ούτε την πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στη χώρα μας. Κατά τη διαμόρφωση της συνταγματικής πολιτικής πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι νέες συνθήκες στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Συνεπώς είναι σκόπιμη η συνταγματική αναγνώριση της δυνατότητας ίδρυσης ιδιωτικών ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αυξημένες εγγυήσεις ελέγχου και αξιολόγησης ως προς το επίπεδο της διδασκαλίας, της έρευνας και της συνολικής λειτουργίας τους.
7. Η θέσπιση των ειδικών εγγυήσεων λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων στο άρθρο 16 απαιτεί ευρεία πολιτική και κοινοβουλευτική συναίνεση. Είναι λοιπόν λανθασμένη η επιλογή της αξιωματικής αντιπολίτευσης να δώσει «λευκή επιταγή» στην όποια κοινοβουλευτική πλειοψηφία προκύψει μετά τις ερχόμενες εκλογές, υπερψηφίζοντας στην παρούσα Βουλή την πρόταση αναθεώρησης του άρθρου 16.
8. Η αναγνώριση της δυνατότητας ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων θα έχει ως αποτέλεσμα να ασκηθούν ιδιαίτερες πιέσεις στα παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων ή άλλων ιδιωτικών κολλεγίων, αναγκάζοντάς τα είτε να διακόψουν τη λειτουργία τους είτε να βελτιώσουν το επίπεδο των παρεχόμενων σπουδών.
9. Κρίσιμο κριτήριο, από συνταγματική σκοπιά, της λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι με ποια μορφή μπορεί να διασφαλιστεί η συμβατότητά τους με την ακαδημαϊκή ελευθερία, την πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση, την ενότητα έρευνας-διδασκαλίας, τη διαφάνεια των κρίσεων του επιστημονικού προσωπικού κ.λπ. Το πρόβλημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων κατ’ ουσίαν δεν είναι άλλο από τη διασφάλιση των συγκεκριμένων εγγυήσεων στο Σύνταγμα και στο σχετικό εκτελεστικό νόμο.
10. Η διάκριση μεταξύ μη κερδοσκοπικού και κερδοσκοπικού χαρακτήρα των ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι σαθρή. Ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας μπορεί κάλλιστα να υποκρύπτει συγκεκριμένα οικονομικά ή άλλα συμφέροντα. Πέραν τούτου ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας δεν αποτελεί ασφαλές ή αναγκαίο κριτήριο για τη διασφάλιση των επιβεβλημένων εγγυήσεων ακαδημαϊκής ελευθερίας, πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης κ.λπ.
11. Η πολύπλευρη κρίση ταυτότητας και αξιοπιστίας του δημόσιου πανεπιστημίου είναι εντελώς ανεξάρτητη από το ζήτημα της λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται πραγματική μεταρρύθμιση του νόμου-πλαισίου για το δημόσιο πανεπιστήμιο και όχι επιφανειακή-προσχηματική, όπως η προτεινόμενη από το Υπουργείο Παιδείας. Επίσης απαιτείται η περαιτέρω ενίσχυση της χρηματοδότησης του δημόσιου πανεπιστημίου, η εισαγωγή της ουσιαστικής αξιολόγησης όλων των λειτουργιών του και ο απεγκλωβισμός του από τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο.
12. Είναι σκόπιμη η κατοχύρωση της ελεύθερης πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση ως κοινωνικού δικαιώματος, που θα συνεπάγεται την κατάργηση του ισχύοντος τυφλού συστήματος του μηχανογραφικού και θα διασφαλίσει ταυτόχρονα το ισχυρότερο πλεονέκτημα του δημόσιου πανεπιστημίου απέναντι στο ιδιωτικό. Ταυτόχρονα όμως θα ανατρέψει το επιχείρημα ότι όσοι επιλέγουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ή κολλέγια τα επιλέγουν επειδή δεν διαθέτουν τα προσόντα που απαιτούνται για να εισαχθούν στη δημόσια ανώτατη εκπαίδευση. Όλα τα προηγούμενα θα επιτρέψουν τελικά μια συνολική μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας.