Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, 29/11/2011
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη από τα πρώτα της βήματα λειτούργησε με ελλειμματική ή, πάντως, έμμεση δημοκρατική νομιμοποίηση. Η απουσία ευρωπαϊκού “δήμου”, πολιτικών κομμάτων οργανωμένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ενός Κοινοβουλίου με ισχυρές νομοθετικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες, συνιστά την καρδιά του περίφημου “δημοκρατικού ελλείμματος” της ενωμένης Ευρώπης. Παρότι οι λαοί των κρατών-μελών θεωρείται ότι με την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ήρθαν πιο κοντά, πολιτικά κόμματα θεσμοθετήθηκαν σε ενωσιακό επίπεδο και ανέπτυξαν μορφές κοινής δράσης, οι δε αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενισχύονταν σε κάθε αναθεώρηση των Συνθηκών, ωστόσο στην πραγματικότητα το έλλειμμα δημοκρατίας δεν περιορίστηκε αλλά διευρύνθηκε.
Η μεταβίβαση κυριαρχικών αρμοδιοτήτων από τα εθνικά κράτη στα ενωσιακά όργανα υπήρξε δυσανάλογη σε σύγκριση προς την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών της Ένωσης. Η ασύμμετρη διεύρυνση της οικονομικής ενοποίησης σε σχέση με την πολιτική και κοινωνική ενοποίηση είχε ως αποτέλεσμα εξαιρετικά κρίσιμες αποφάσεις να λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με διαδικασίες ελλειμματικής δημοκρατικής νομιμοποίησης. Αυτή η εξέλιξη αποκτά ακόμη πιο εμφανή χαρακτηριστικά στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης, όπου τα κράτη εκχώρησαν ένα σημαντικό εργαλείο άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής. Ταυτόχρονα μεταμορφώνεται η θεσμική αρχιτεκτονική της ΕΕ, καθώς ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποδεικνύεται ότι σε συνθήκες κρίσης εξασθενεί. Αν και εξ ορισμού αδιαφανής και γραφειοκρατική, η Κομισιόν συγκροτούσε ένα θεσμικό αντίβαρο έναντι του Συμβουλίου.
Μέσα στην τελευταία διετία η Ευρωπαϊκή Ένωση τείνει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ολιγαρχικού οργανισμού. Όσο βαθαίνει η κρίση, όσο πιο αναποτελεσματικές αποδεικνύονται οι παρεμβάσεις για τη χαλιναγώγηση των αγορών, όσο πιο ανεπαρκείς κρίνονται οι Ευρωπαίοι ηγέτες, τόσο βαθαίνει η απροκάλυπτη περιφρόνηση για τη διασφάλιση δημοκρατικών εγγυήσεων.
Οι αποφάσεις λαμβάνονται ύστερα από άτυπες διαβουλεύσεις της Γερμανίδας καγκελάριου και του Γάλλου προέδρου, και εγκρίνονται με μεθόδους επιβολής ισχύος.
Οι περίφημες διαπραγματεύσεις, τα “τελετουργικά” και οι αβρότητες που ακολουθούνταν στις Συνόδους Κορυφής έχουν αντικατασταθεί από εκβιασμούς και ειρωνείες. Όταν οι εθνικές πολιτικές ηγεσίες άπραγες αναμένουν να τους ανακοινωθούν οι αποφάσεις του ευρωπαϊκού Διευθυντηρίου για το εύρος της χρεοκοπίας και του κουρέματος, την παραμονή ή μη στο ευρώ, το είδος της επιτήρησης/εποπτείας, τα όρια της εσωτερικής υποτίμησης, τη διεξαγωγή ή μη δημοψηφίσματος, τότε κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Ευρώπης, που δυναμιτίζει το ίδιο της το μέλλον. Η ΕΕ μετατρέπεται ραγδαία σε ολιγαρχικό μόρφωμα, όπου οι έννοιες τόσο της δημοκρατίας όσο και της κοινωνικής συνοχής ευτελίζονται. Μια τέτοια Ευρώπη λειτουργεί απωθητικά για τους λαούς και τα κράτη που την απαρτίζουν. Αργά ή γρήγορα θα διασπαστεί σε απλές ζώνες ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών.
Η μεταβίβαση κυριαρχικών αρμοδιοτήτων από τα εθνικά κράτη στα ενωσιακά όργανα υπήρξε δυσανάλογη σε σύγκριση προς την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών της Ένωσης. Η ασύμμετρη διεύρυνση της οικονομικής ενοποίησης σε σχέση με την πολιτική και κοινωνική ενοποίηση είχε ως αποτέλεσμα εξαιρετικά κρίσιμες αποφάσεις να λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με διαδικασίες ελλειμματικής δημοκρατικής νομιμοποίησης. Αυτή η εξέλιξη αποκτά ακόμη πιο εμφανή χαρακτηριστικά στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης, όπου τα κράτη εκχώρησαν ένα σημαντικό εργαλείο άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής. Ταυτόχρονα μεταμορφώνεται η θεσμική αρχιτεκτονική της ΕΕ, καθώς ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποδεικνύεται ότι σε συνθήκες κρίσης εξασθενεί. Αν και εξ ορισμού αδιαφανής και γραφειοκρατική, η Κομισιόν συγκροτούσε ένα θεσμικό αντίβαρο έναντι του Συμβουλίου.
Μέσα στην τελευταία διετία η Ευρωπαϊκή Ένωση τείνει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ολιγαρχικού οργανισμού. Όσο βαθαίνει η κρίση, όσο πιο αναποτελεσματικές αποδεικνύονται οι παρεμβάσεις για τη χαλιναγώγηση των αγορών, όσο πιο ανεπαρκείς κρίνονται οι Ευρωπαίοι ηγέτες, τόσο βαθαίνει η απροκάλυπτη περιφρόνηση για τη διασφάλιση δημοκρατικών εγγυήσεων.
Οι αποφάσεις λαμβάνονται ύστερα από άτυπες διαβουλεύσεις της Γερμανίδας καγκελάριου και του Γάλλου προέδρου, και εγκρίνονται με μεθόδους επιβολής ισχύος.
Οι περίφημες διαπραγματεύσεις, τα “τελετουργικά” και οι αβρότητες που ακολουθούνταν στις Συνόδους Κορυφής έχουν αντικατασταθεί από εκβιασμούς και ειρωνείες. Όταν οι εθνικές πολιτικές ηγεσίες άπραγες αναμένουν να τους ανακοινωθούν οι αποφάσεις του ευρωπαϊκού Διευθυντηρίου για το εύρος της χρεοκοπίας και του κουρέματος, την παραμονή ή μη στο ευρώ, το είδος της επιτήρησης/εποπτείας, τα όρια της εσωτερικής υποτίμησης, τη διεξαγωγή ή μη δημοψηφίσματος, τότε κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Ευρώπης, που δυναμιτίζει το ίδιο της το μέλλον. Η ΕΕ μετατρέπεται ραγδαία σε ολιγαρχικό μόρφωμα, όπου οι έννοιες τόσο της δημοκρατίας όσο και της κοινωνικής συνοχής ευτελίζονται. Μια τέτοια Ευρώπη λειτουργεί απωθητικά για τους λαούς και τα κράτη που την απαρτίζουν. Αργά ή γρήγορα θα διασπαστεί σε απλές ζώνες ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών.