Η διαρκής κρίση των θεσμών

Από το 2015 η χώρα βιώνει μια διαρκή θεσμική κρίση. Μπορούμε να εντοπίσουμε κάποια ορόσημα σε αυτή τη διαδρομή, που αναδεικνύουν διαφορετικές όψεις της θεσμικής κρίσης: Το πρώτο ήταν ασφαλώς το αντισυνταγματικό και αντιδημοκρατικό δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015, που προκηρύχθηκε εν μία νυκτί, χωρίς να δοθεί στοιχειώδης χρόνος διαβούλευσης, με ένα ερώτημα αμφίσημο και μια απρόσμενη έκβαση που χάρισε σε ολόκληρη την υφήλιο μια νέα, διεθνώς αναγνωρίσιμη λέξη, την «kolotuba», ακριβώς επειδή το «Όχι» μετατράπηκε σε «Ναι σε όλα». 

Ένα δεύτερο ορόσημο ήταν το εγχείρημα ελέγχου των μέσων μαζικής ενημέρωσης, με την περίφημη υπόθεση των τηλεοπτικών αδειών, που τελικά κατέρρευσε μετά από μακρά και σκληρή συζήτηση στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο. Μέσα από τη δικαστική αυτή περιπέτεια έγιναν πλήρως ορατές και οι παρεμβάσεις που επιχείρησε η Κυβέρνηση στη δικαστική εξουσία, μετερχόμενη μεθόδους που δεν αρμόζουν σε ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου.

Ένα τρίτο ορόσημο αποτελεί το σκάνδαλο Novartis και η παραπομπή στη δικαιοσύνη πρώην Πρωθυπουργών και Υπουργών, με ένα κατηγορητήριο που βασίστηκε αποκλειστικά σε καταθέσεις προστατευόμενων μαρτύρων, χωρίς να  υπάρχουν χειροπιαστά στοιχεία όπως κινήσεις λογαριασμών ή διακίνηση μαύρου χρήματος. Όταν οι ανώνυμοι μάρτυρες αποκαλύφθηκαν και ισχυρίστηκαν ότι δέχθηκαν πιέσεις για να ενοχοποιήσουν πολιτικά πρόσωπα, το σκάνδαλο έλαβε νέες διαστάσεις. 

Δεν αποτελούν, όμως, ούτε το αντισυνταγματικό δημοψήφισμα, ούτε η επιχείρηση χειραγώγησης του τηλεοπτικού χώρου, ούτε η διάτρητη ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής την αποκορύφωση της διαρκούς θεσμικής κρίσης. Αυτό που περισσότερο από καθετί άλλο πληγώνει τους θεσμούς είναι η καθημερινή, απροκάλυπτη, δημόσια προσβολή της δικαιοσύνης από την κυβερνητική εξουσία, με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, εξωθεσμικές παρεμβάσεις ή επιλογές με υψηλή συμβολική σημασία, όπως επί παραδείγματι ο διορισμός της προέδρου του Αρείου Πάγου ως νομικής συμβούλου του πρωθυπουργού την επόμενη της αφυπηρέτησής της.

Πού οδηγεί η διαρκής κρίση των θεσμών την οποία βιώνει επί μια τετραετία η χώρα; Κινδυνεύει το κράτος δικαίου; Απειλείται η δημοκρατία; Η απάντησή μου είναι αρνητική. Οι θεσμοί δέχθηκαν ισχυρά πλήγματα, αλλά επέδειξαν ανθεκτικότητα. Δεν κινδυνεύει η χώρα να μετατραπεί σε Πολωνία, σε Ουγγαρία ή σε Βενεζουέλα. Όμως τα πλήγματα εις βάρος των θεσμών, σε συνάρτηση με την οικονομική κρίση, από την οποία δεν είναι ορατή η έξοδος, έχουν προκαλέσει τη βαθιά δυσθυμία των πολιτών, ιδίως των νέων. Η αποστασιοποίηση από την πολιτική και τους δημοκρατικούς θεσμούς ή η απόρριψή τους από τους πολίτες είναι ένας κίνδυνος με άδηλες επιπτώσεις. 

Το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία. Η ανθεκτικότητα των θεσμών δεν θα έχει πια τόση σημασία αν οι πολίτες χάσουν οριστικά την εμπιστοσύνη τους σε αυτούς. Η ευθύνη βαραίνει πρωτίστως εκείνους που με τον λόγο και τις πράξεις τους τροφοδοτούν επίμονα αυτή τη θεσμική κρίση.