Τα Νέα, 20/04/19
Η συζήτηση για τα όρια της Ευρώπης συναρτήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες ιδίως με το πρόβλημα της διεύρυνσής της με νέα κράτη μέλη. Τα όρια που κατά καιρούς τέθηκαν είναι γεωγραφικά και πολιτισμικά. Η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας ήταν ασφαλώς εκείνη που προκάλεσε τις ισχυρότερες αντιδράσεις, με επίκληση και της ισλαμικής στροφής της.
Ωστόσο σήμερα το μείζον πρόβλημα, τόσο στο εσωτερικό της Ευρώπης όσο και σε σχέση με τη διεύρυνσή της, αποτελεί η οριοθέτηση των αξιακών της θεμελίων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά, πέρα από μια ένωση κρατών και λαών, ένα αξιακό σύστημα του οποίου το περιεχόμενο εξελίσσεται ιστορικά. Αυτό το αξιακό πλαίσιο έχει κατοχυρωθεί νομικά στις Συνθήκες και αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, το ισχυρότερο κριτήριο για την απάντηση στο ερώτημα πού αρχίζει και πού τελειώνει η Ευρώπη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μια βαθιά κρίση. Οι επιπτώσεις της διεύρυνσης, η μείωση της ενωσιακής αλληλεγγύης, η απομάκρυνση από την προοπτική ενός ευρωπαϊκού δήμου, οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές και η αποδόμηση του κοινωνικού κράτους έχουν εντείνει τον ευρωσκεπτικισμό. Όλες οι προηγούμενες όψεις της ευρωπαϊκής κρίσης θέτουν εκ νέου επιτακτικά το πρόβλημα των αξιακών ορίων της Ευρώπης.
Εξίσου σημαντικό ζήτημα αποτελεί το ιδεολογικό έλλειμμα, η απουσία ενός κοινού ευρωπαϊκού σχεδίου για το μέλλον της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, οι πολιτικές ηγεσίες εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια διασπασμένες, ανταγωνιστικές μεταξύ τους και χωρίς ενιαίο προγραμματικό λόγο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το πρόβλημα των αξιακών ορίων της Ευρώπης αποκτά νέα σημασία.
Η Ευρώπη είναι βαθιά διχασμένη και στερείται πολιτικού οράματος. Οι ηγέτες των κρατών μελών που λειτούργησαν ως κινητήριες δυνάμεις για την ενωσιακή πορεία εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια αποδυναμωμένοι. Ο περίφημος γαλλογερμανικός άξονας εμφανίζεται να έχει απωλέσει την ισχύ του και αναζητά νέο βηματισμό. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι περισσότερο παρά ποτέ διασπασμένες ως προς τις επιλογές των ηγετών τους και στις επερχόμενες ευρωεκλογές θα επιβεβαιωθεί η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού.
Όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, ως περιφερειακός διεθνής οργανισμός με κύριο σκοπό την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, περιέλαβε στους κόλπους του χώρες μέχρι την κεντρική Ασία, αλλά και τη Ρωσία, έτσι και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ήταν θεμιτό να διευρύνει τα γεωγραφικά και πολιτισμικά της όρια. Όμως η αξιακή διάσταση των ευρωπαϊκών ορίων τίθεται πολύ επιτακτικότερα στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως συμπολιτειακού οργανισμού. Πρωτίστως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, ο σεβασμός της πολυφωνίας και, ευρύτερα, οι λεγόμενες «κοινές συνταγματικές παραδόσεις» των κρατών μελών αποτελούν τον πυρήνα των αξιακών ορίων της Ευρώπης, που σήμερα φαίνεται να απειλείται και εκ των ένδον. Αυτά είναι τα όρια που οφείλει να διαφυλάξει ως κόρη οφθαλμού το ενωσιακό εγχείρημα.