Το μήνυμα της Ιταλίας

Πρώτο Θέμα, 11/3/2018

Το μήνυμα των ιταλικών εκλογών είναι σαφές: Επικράτηση του εθνολαϊκισμού και κατακρήμνιση της Κεντροαριστεράς. Το μήνυμα αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει τη δραματική αναδιάρθρωση της εκλογικής γεωγραφίας στην Ευρώπη: Ραγδαία άνοδος της λαϊκίστικής Ακροδεξιάς στη Γαλλία, την Ολλανδία, την Τσεχία και τη Γερμανία τους προηγούμενους μήνες και αντίστοιχη συρρίκνωση της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας.

Το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ιταλία δεν αποτελεί έκπληξη. Το ερώτημα είναι γιατί οι δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, αλλά και της μετριοπαθούς Κεντροδεξιάς, αρνούνται να αποδεχθούν αυτή την πραγματικότητα και συνεχίζουν να πορεύονται σαν να μην έχουν επίγνωση ότι αν δεν αντιστραφεί η τάση αυτή πολύ σύντομα θα αποτελούν μία ισχνή μειοψηφία.

Γιατί λεηλατείται η Κεντροαριστερά από τα εθνολαϊκιστικά κόμματα; Μία εξή­γη­ση που προ­τεί­νε­ται από πολ­λούς εί­ναι ότι απέ­τυ­χε να εκ­πλη­ρώ­σει τις εξαγ­γε­λί­ες της και τώρα τι­μω­ρεί­ται από τους πο­λί­τες για την υπο­τα­γή της στη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση. Μία άλλη εξή­γη­ση που προ­τεί­νε­ται εί­ναι ότι δεν κα­τά­φε­ρε να προ­σαρ­μο­στεί στις νέες συν­θή­κες του με­τα­ψυ­χρο­πο­λε­μι­κού κό­σμου, της τρί­της βιο­μη­χα­νι­κής επα­νά­στα­σης και της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης. Όμως καμιά από τις προη­γού­με­νες θε­ω­ρί­ες εξή­γη­σης δεν εί­ναι επαρ­κής.

Η συ­ζή­τη­ση σή­με­ρα για τη Σοσιαλ­δη­μο­κρα­τία κι­νεί­ται πάνω σε ένα δί­πο­λο: Από τη μία πλευ­ρά η εκ­δο­χή του λε­γό­με­νου «νέου προ­ο­δευ­τι­κού κέ­ντρου» και του σο­σιαλ­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, της οποί­ας οι υπο­στη­ρι­κτές φτά­νουν μέ­χρι την εγκα­τά­λει­ψη των αξια­κών και ιδε­ο­λο­γι­κών ανα­φο­ρών της Σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας. Από την άλλη πλευ­ρά, εκεί­νοι που επι­μέ­νουν στη ση­μα­σία της διά­κρι­σης Δεξιά-Αρι­στέ­ρα και στην πρό­τα­ξη της μά­χης κατά των ανι­σο­τή­των, δί­νο­ντας έμ­φα­ση όχι τόσο στο ταυ­το­τι­κό πρό­βλη­μα όσο στο νέο κοι­νω­νι­κό ζή­τη­μα, τις νέες επι­σφά­λειες στην ερ­γα­σία, στην αγω­νία του πρε­κα­ριά­του που δια­τρέ­χει ορι­ζό­ντια όλες τις κοι­νω­νι­κές τά­ξεις και τα στρώ­μα­τα από τα χα­μη­λά ει­σο­δή­μα­τα μέ­χρι την ανώ­τε­ρη με­σαία τάξη.

Ωστόσο η φωνή των εθνολαικϊστικών κομμάτων ακούγεται πιο δυνατά. Ο σύγχρονος λαϊκισμός διασταυρώνεται με την αντισυστημικότητα, με το αφήγημα της αντιπαράθεσης με τις ελίτ. Οι λαϊκιστές δηλώνουν «οργισμένοι», οι ψηφοφόροι τους εμφανίζονται «αγανακτισμένοι», «απογοητευμένοι» ή «ηθικά επαναστατημένοι». Η αντίθεση στο «σύστημα», στις «ελίτ» αποτελεί τη μια όψη του σύγχρονου λαϊκισμού. Η δεύτερη όψη είναι η εναντίωσή του προς τον πλουραλισμό, υποστηρίζοντας δεδηλωμένα ή υπό τας γραμμάς την ιδέα ενός μοναδικού, αυθεντικού και ομοιογενούς λαού, εξ ονόματος του οποίου εκφράζεται αδιαμεσολάβητα ο λαϊκιστής ηγέτης.

Ο εθνολαϊκισμός θρέφεται από τη διασταύρωση της οικονομικής με την προσφυγική κρίση. Η απαξίωση της πολιτικής και του πολιτικού προσωπικού εκφράζεται με την ενδυνάμωση των πολιτικών άκρων. Τα σκάνδαλα διαφθοράς, υπαρκτά ή κατασκευασμένα,  πλήττουν τα παραδοσιακά κόμματα προς όφελος των εθνολαικϊστών. Η απόδοση ευθυνών για την αποδυνάμωση της οικονομίας και της κοινωνικής συνοχής δεν συντελείται απλά με την απαίτηση για ανανέωση της πολιτικής τάξης και επανίδρυση των συστημικών κομμάτων, αλλά με την εκ βάθρων αμφισβήτηση του πολιτειακού πλαισίου. Παράλληλα τίθεται σε αμφισβήτηση, με εκρηκτικό τρόπο, το ευρωπαϊκό ενωσιακό οικοδόμημα.

Πότε θα λάβουν επιτέλους το μήνυμα οι μετριοπαθείς, δημοκρατικές, φιλοευρωπαϊκές και αντιλαικιστϊκές δυνάμεις της Ευρώπης; Ίσως η συνεργασία Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς στη Γερμανία, την ατμομηχανή της Ευρώπης, να αποτελεί την τελευταία ευκαιρία. Αν δεν υπάρξουν βαθιές μεταρρυθμίσεις στους πολιτικούς θεσμούς, την κοινωνική συνοχή και το πολιτικό προσωπικό, τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ανατροπές που θα επιφέρει η επικράτηση των εθνολαϊκιστών θα καταστούν μη αναστρέψιμες.