Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, 14/6/2011
Οι συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές είναι απάνθρωπες. Σε αυτήν τη διαπίστωση έχουν καταλήξει κατ’ επανάληψη ο Συνήγορος του Πολίτη, διεθνείς οργανισμοί, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ακόμη και το Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο Φυλακών, που γνωμοδοτεί στον υπουργό Δικαιοσύνης. Το πρόβλημα δεν προέκυψε μέσα σε μια νύχτα, αλλά αποτελεί συνέπεια των σοβαρών καθυστερήσεων στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος εκσυγχρονισμού των φυλακών και κατασκευής νέων, ιδίως όμως του διαρκώς αυξανόμενου αριθμού των κρατουμένων.
Εν μέσω της δημοσιονομικής κρίσης, η μέριμνα της πολιτείας για τις συνθήκες κράτησης συρρικνώνεται περαιτέρω. Ταυτόχρονα, η ανασφάλεια που προκαλεί η αύξηση της εγκληματικότητας μειώνει τα δημοκρατικά αντανακλαστικά της κοινωνίας. Η φωνή των κρατουμένων, που σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελούν φορείς μιας σειράς δικαιωμάτων εξίσου με κάθε κάτοικο της χώρας, κατ’ ουσίαν δεν φτάνει στον “έξω κόσμο”. Η πολιτισμένη, δήθεν ανθρωποκεντρική ελληνική πολιτεία συνεχίζει αμέριμνη να μεταχειρίζεται τους κρατούμενους ως “homo sacer”, ανθρώπους απογυμνωμένους από κάθε δικαίωμα, αδιαφορώντας για τις κτηνώδεις συνθήκες διαβίωσης, τους καθημερινούς θανάτους, την υποτυπώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τις επαναλαμβανόμενες εξεγέρσεις, τις εκκλήσεις των σωφρονιστικών υπαλλήλων.
Αντίθετα, στις λιγότερο “ανθρώπινες” ΗΠΑ, όπου ο πληθυσμός των φυλακών υπολογίστηκε στο διπλάσιο της χωρητικότητάς τους –ενώ στη χώρα μας υπολογίζεται τουλάχιστον στο τριπλάσιο– αποδείχθηκε ότι όταν κωφεύει η εκτελεστική εξουσία, υπάρχουν δικαστές που εφαρμόζουν το Σύνταγμα. Έτσι, με πρόσφατη απόφασή του το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι εφόσον δεν διαφαίνεται καμία άλλη δυνατότητα για τη διασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων των κρατουμένων, το κράτος οφείλει να απελευθερώσει έναν σημαντικό αριθμό. Με βάση την απόφαση αυτή υπολογίζεται ότι στην πολιτεία της Καλιφόρνια θα απελευθερωθούν περίπου 35.000 κρατούμενοι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, επί συνολικού πληθυσμού των φυλακών περίπου 150.000. Ασφαλώς οι αντιδράσεις που προκάλεσε η απόφαση αυτή ήταν τεράστιες, με κυριότερο επιχείρημα τους κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια. Όμως, σταθμίζοντας από τη μια πλευρά τη θεμελιώδη συνταγματική αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας, το δικαίωμα στη ζωή και σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και το δικαίωμα προστασίας της υγείας και, από την άλλη πλευρά, τη δημόσια ασφάλεια, ορθά το δικαστήριο έκρινε ότι υπερέχουν τα δικαιώματα των κρατουμένων.
Αν το κράτος αποδείχθηκε απάνθρωπο, σε βαθμό ώστε να προκαλείται έμμεσος βασανισμός και απειλή της ζωής, της υγείας και της αξιοπρέπειας των κρατουμένων, τότε σε κάθε ευνομούμενη πολιτεία η έσχατη λύση συνίσταται στην απελευθέρωσή τους. Στην Ελλάδα υπάρχουν δικαστές που έχουν το ανάστημα να λάβουν παρεμφερείς αποφάσεις, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να μετατρέψει τα σημερινά μεσαιωνικά κάτεργα σε κατά κυριολεξία σωφρονιστικά καταστήματα. Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται η σημαντική απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, με την οποία επιδικάστηκε αποζημίωση 110.000 ευρώ λόγω ψυχικής οδύνης σε συγγενείς κρατουμένου που βρέθηκε νεκρός από ναρκωτικά.
Εν μέσω της δημοσιονομικής κρίσης, η μέριμνα της πολιτείας για τις συνθήκες κράτησης συρρικνώνεται περαιτέρω. Ταυτόχρονα, η ανασφάλεια που προκαλεί η αύξηση της εγκληματικότητας μειώνει τα δημοκρατικά αντανακλαστικά της κοινωνίας. Η φωνή των κρατουμένων, που σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελούν φορείς μιας σειράς δικαιωμάτων εξίσου με κάθε κάτοικο της χώρας, κατ’ ουσίαν δεν φτάνει στον “έξω κόσμο”. Η πολιτισμένη, δήθεν ανθρωποκεντρική ελληνική πολιτεία συνεχίζει αμέριμνη να μεταχειρίζεται τους κρατούμενους ως “homo sacer”, ανθρώπους απογυμνωμένους από κάθε δικαίωμα, αδιαφορώντας για τις κτηνώδεις συνθήκες διαβίωσης, τους καθημερινούς θανάτους, την υποτυπώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τις επαναλαμβανόμενες εξεγέρσεις, τις εκκλήσεις των σωφρονιστικών υπαλλήλων.
Αντίθετα, στις λιγότερο “ανθρώπινες” ΗΠΑ, όπου ο πληθυσμός των φυλακών υπολογίστηκε στο διπλάσιο της χωρητικότητάς τους –ενώ στη χώρα μας υπολογίζεται τουλάχιστον στο τριπλάσιο– αποδείχθηκε ότι όταν κωφεύει η εκτελεστική εξουσία, υπάρχουν δικαστές που εφαρμόζουν το Σύνταγμα. Έτσι, με πρόσφατη απόφασή του το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι εφόσον δεν διαφαίνεται καμία άλλη δυνατότητα για τη διασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων των κρατουμένων, το κράτος οφείλει να απελευθερώσει έναν σημαντικό αριθμό. Με βάση την απόφαση αυτή υπολογίζεται ότι στην πολιτεία της Καλιφόρνια θα απελευθερωθούν περίπου 35.000 κρατούμενοι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, επί συνολικού πληθυσμού των φυλακών περίπου 150.000. Ασφαλώς οι αντιδράσεις που προκάλεσε η απόφαση αυτή ήταν τεράστιες, με κυριότερο επιχείρημα τους κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια. Όμως, σταθμίζοντας από τη μια πλευρά τη θεμελιώδη συνταγματική αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας, το δικαίωμα στη ζωή και σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και το δικαίωμα προστασίας της υγείας και, από την άλλη πλευρά, τη δημόσια ασφάλεια, ορθά το δικαστήριο έκρινε ότι υπερέχουν τα δικαιώματα των κρατουμένων.
Αν το κράτος αποδείχθηκε απάνθρωπο, σε βαθμό ώστε να προκαλείται έμμεσος βασανισμός και απειλή της ζωής, της υγείας και της αξιοπρέπειας των κρατουμένων, τότε σε κάθε ευνομούμενη πολιτεία η έσχατη λύση συνίσταται στην απελευθέρωσή τους. Στην Ελλάδα υπάρχουν δικαστές που έχουν το ανάστημα να λάβουν παρεμφερείς αποφάσεις, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να μετατρέψει τα σημερινά μεσαιωνικά κάτεργα σε κατά κυριολεξία σωφρονιστικά καταστήματα. Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται η σημαντική απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, με την οποία επιδικάστηκε αποζημίωση 110.000 ευρώ λόγω ψυχικής οδύνης σε συγγενείς κρατουμένου που βρέθηκε νεκρός από ναρκωτικά.