Dnews, 14.11.25
Ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί ένα πολιτικό κόμμα που έχει καταγράψει μία διαδρομή με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους μελετητές του πολιτικού συστήματος και τους ιστορικούς του μέλλοντος. Τώρα που φαίνεται ότι πλησιάζει το τέλος του κύκλου του, πολλοί υποτιμούν τον ρόλο που διαδραμάτισε στην πρόσφατη πολιτική ιστορία. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τα προηγούμενα χρόνια, από το 2012 μέχρι το 2024, ήταν διαδοχικά αξιωματική αντιπολίτευση, κυβέρνηση και πάλι αξιωματική αντιπολίτευση, μέχρι που οι αλλεπάλληλες διασπάσεις τον οδήγησαν στην απώλεια της κοινοβουλευτικής του δύναμης και στη δημοσκοπική κατάρρευση.
Κατά μία άποψη, αρχή του τέλους του ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε η ανάδειξη του Στέφανου Κασσελάκη στην ηγεσία του. Πριν από δύο χρόνια κυκλοφόρησε το εμπορικότερο, όπως αποδείχθηκε, αλλά και πιο παρεξηγημένο βιβλίο μου με τίτλο «Το φαινόμενο Κασσελάκη». Αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο ένας παγκοσμίως άγνωστος νέος άντρας, χωρίς καμία σχέση με την πολιτική και τις ιδέες της Αριστεράς, επέστρεψε στην Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και μέσα σε ένα μήνα αναδείχτηκε, εκ του μηδενός, αρχηγός του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Πολλοί σχολίασαν το βιβλίο χωρίς να το έχουν καν διαβάσει, εικάζοντας ότι αποτελεί έναν «έπαινο» για τον Κασσελάκη ενώ είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή η συστηματική ανάλυση των παθογενειών του κομματικού μας συστήματος και των επικοινωνιακών μηχανισμών που επιτρέπουν σε «αερόλιθους» να γίνονται μέσα σε μία νύχτα πολιτικοί ταγοί.
Κάποιοι άλλοι σοκαρίστηκαν επειδή καλέσαμε στην παρουσίαση του βιβλίου τον ίδιο τον Κασσελάκη, σε εκείνη την επεισοδιακή συζήτησή μας που κατέληξε στην ξαφνική αποχώρησή του από το πάνελ, ενοχλημένος από τα κριτικά μου σχόλια για τη διαδρομή και τα πεπραγμένα του. Και βέβαια υπήρξαν ορισμένοι που πήραν στα σοβαρά την προβοκατόρικη ατάκα ότι το βιβλίο γράφτηκε σε τρεις εβδομάδες, επιχειρηματολογώντας ότι σοβαρά βιβλία δεν γράφονται τόσο γρήγορα, χωρίς βέβαια να περάσει από τον νου τους ότι είχαν προηγηθεί πολλά χρόνια ενασχόλησης και δημοσιεύσεις για τις δυσλειτουργίες του κομματικού συστήματος και των δημοκρατικών θεσμών στην Ελλάδα.
Ας επιστρέψουμε όμως στην συρρίκνωση της επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ. Κατά μία άποψη, το «φαινόμενο Κασσελάκη» υπήρξε αποτέλεσμα της σταδιακής έκπτωσης του πολιτικού λόγου που παρήγαγε και εξέφρασε ο ΣΥΡΙΖΑ, αδειάζοντας από προγραμματικό περιεχόμενο, απλοποιώντας την κοινωνική πραγματικότητα, αντικαθιστώντας την αριστερή ιδεολογία με τη λαϊκιστική εχθροπάθεια και συγκεντρώνοντας την κομματική εξουσία στα χέρια του αρχηγού του. Αυτή η μεταμόρφωση του κόμματος επέτρεψε την υποδοχή των πιο εκφυλιστικών φαινομένων της μεταπολιτικής που παρατηρούνται στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Στην τελευταία φράση εντοπίζεται ωστόσο η βασική αντίφαση αυτής της άποψης: Η παρακμή ενός κόμματος δεν είναι η κύρια αιτία για να εισχωρήσει η μεταπολιτική κενότητα, αλλά ο τελευταίος κρίκος μιας αλυσίδας από μεταλλάξεις της Πολιτικής στον εικονιστικό κόσμο. Χωρίς τη μεταπολιτική συνθήκη, οι πάσχοντες από αριστερή μελαγχολία δεν θα προσκαλούσαν στο τραπέζι τους τον Κασσελάκη.
Πράγματι, όπως υποστηρίζεται από αρκετούς αναλυτές του «φαινομένου Κασσελάκη», το 2023 ο προγραμματικός λόγος του ΣΥΡΙΖΑ είχε εκπέσει «σε σοσιαλμιντιακό επίπεδο» παγιδεύοντας το κόμμα και τον κόσμο του, με τα λόγια του Γιάννη Βούλγαρη, «όχι σε μια μετα-αλήθεια, αλλά σε μια μετα-πραγματικότητα που έχανε την επαφή με την κοινωνία», εξατμίζοντας την όποια υποβαστάζουσα ιδεολογία και αφήνοντας μόνο τον «αντιμητσοτακισμό» ως επιφανειακό φλοιό μιας ισχνής ιδεολογίας. Στο πλαίσιο αυτό έγινε εφικτό «σε έναν κύριο που έρχεται από το Πουθενά και προτείνει το Τίποτα» να κερδίσει την πλειοψηφία μελών και φίλων, με τη συνδρομή των πιο λαϊκιστικών κύκλων του κόμματος, εκκολάπτοντας ένα φαινόμενο που αναγορεύτηκε ήδη σε παγκόσμια πρωτοτυπία.
Ωστόσο υπάρχει μια σειρά ευρύτερων προϋποθέσεων και παραμέτρων που συνθέτουν το «φαινόμενο Κασσελάκη». Η απογύμνωση του προγραμματικού λόγου και η «σοσιαλμιντιοποίηση» της πολιτικής αντιπαράθεσης δεν αποτελούν μια ιδιαιτερότητα της τελευταίας, «επιθανάτιας» περιόδου του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της μεταδημοκρατίας και της νέας πολιτικής επικοινωνίας, που έχει απασχολήσει την πολιτική επιστήμη τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.
Στην ελληνική περίπτωση, ιδιαίτερη σημασία για την αναξιοπιστία της Πολιτικής και τη διάβρωση του δημοκρατικού κράτους δικαίου είχαν το σκάνδαλο των υποκλοπών, το έγκλημα των Τεμπών και η συγκάλυψή του, καθώς και το σκάνδαλο διαφθοράς του ΟΠΕΚΕΠΕ. Μια κρίσιμη διάσταση αποτελεί, εξάλλου, η συγκέντρωση της κομματικής εξουσίας σε κλειστές ηγετικές ομάδες και, ταυτόχρονα, το άνοιγμα των εσωκομματικών διαδικασιών για την ανάδειξη αρχηγού σε μια απροσδιόριστη, ρευστή κομματική βάση, ως εξελίξεις που έχουν επισημανθεί εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες, προκαλώντας την προσοχή πολιτικών επιστημόνων και συνταγματολόγων. Επίσης, είναι σημαντική η επιτάχυνση του πολιτικού χρόνου, ως ειδικότερης έκφανσης της επιτάχυνσης των κοινωνικών μεταβολών και των ραγδαίων ρυθμών της πολιτισμικής, τεχνολογικής και κοινωνικής καινοτομίας.
Πώς συνδέεται με τα προηγούμενα το εκκολαπτόμενο «κόμμα Τσίπρα»; Ασφαλώς ο Αλέξης Τσίπρας δεν έχει καμία σχέση με την περίπτωση Κασσελάκη. Είναι ένας πολιτικός που μετά από μακρά κομματική και πολιτική διαδρομή έγινε αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ, τον οδήγησε στην αξιωματική αντιπολίτευση, αναδείχτηκε δύο φορές πρωθυπουργός, παραιτήθηκε μετά τη δεύτερη εκλογική του ήττα και τώρα επιστρέφει χτίζοντας ένα νέο πολιτικό αφήγημα. Αυτό που έχει ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι πώς η αποχώρηση Τσίπρα και η πρόβλεψη ότι θα δημιουργήσει νέο κομματικό φορέα οδηγούν στην οριστική πολιτική ρευστοποίηση και πιθανόν στην εξαφάνιση του ΣΥΡΙΖΑ, ενδεχομένως δε και της Νέας Αριστεράς.
Τι υποδεικνύουν αυτές οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων για τη φυσιογνωμία, τη δομή και τη λειτουργία του ΣΥΡΙΖΑ; Ακόμη ευρύτερα, τι υποδεικνύει για την οργάνωση και τις προϋποθέσεις συνεκτικής λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων στη χώρα μας; Ποια συμπεράσματα μπορεί να συναγάγει η πολιτική επιστήμη και η συνταγματική θεωρία για το κομματικό φαινόμενο από την αποσύνθεση κομματικών σχηματισμών με αφορμή είτε την εμφάνιση κάποιου φωτογενούς νέου από το Πουθενά είτε την αποχώρηση ενός ιστορικού ηγέτη τους;
Όλα τα προηγούμενα πρέπει να προβληματίσουν σοβαρά το επόμενο διάστημα όχι μόνο την επιστήμη, αλλά και την κοινωνία. Η δυσθυμία των πολιτών απέναντι στο κομματικό σύστημα συναρτάται με τις αδυναμίες των πολιτικών κομμάτων να παράξουν πειστικό προγραμματικό λόγο, που να αφορά άμεσα την καθημερινή ζωή. Το βέβαιο είναι ότι τους επόμενους μήνες οι πολιτικές εξελίξεις αναμένονται τόσο ραγδαίες ώστε δεν πρόκειται να πλήξουμε ούτε μία μέρα!