Τα Νέα, 9/11/2020
Η κυβέρνηση ακροβατεί τους τελευταίους μήνες ανάμεσα στους ακραίους βιοπολιτικούς περιορισμούς και στην ανέμελη θερινή ασυδοσία, για να επιστρέψει σε ένα νέο, οδυνηρότερο lockdown. Ενώ κατά την πρώτη φάση της πανδημίας οι εισηγήσεις των εμπειρογνωμόνων δημόσιας υγείας ήταν ομόφωνες, σήμερα οι απόψεις τους φαίνεται να διίστανται. Το ίδιο ισχύει και ως προς την κοινωνική αποδοχή του δεύτερου lockdown.
Στο πρώτο κύμα της πανδημίας η αποτελεσματική διαχείριση βασίστηκε στην προτεραιοποίηση της υγειονομικής προστασίας έναντι όλων των άλλων εννόμων αγαθών και δικαιωμάτων, λαμβάνοντας υπόψη την ανεπάρκεια του ΕΣΥ να υποδεχθεί μεγάλους αριθμούς ασθενών. Ο αιφνιδιασμός κράτους και πολιτών μπροστά σε έναν άγνωστο εχθρό και ο δικαιολογημένος φόβος που προκάλεσαν οι εκατόμβες νεκρών στην Ιταλία και την Ισπανία συνέβαλαν στην αποδοχή των περιοριστικών μέτρων και στην αναγνώριση της συμβατότητάς τους με τη συνταγματική τάξη. Όμως, σήμερα, παρότι τα κρούσματα, οι διασωληνώσεις και οι θάνατοι αυξήθηκαν γεωμετρικά, αμφισβητείται αν το lockdown αποτελεί τη βέλτιστη επιλογή.
Η επιτυχής διαχείριση της υγειονομικής κρίσης την άνοιξη και ο διεθνής έπαινος για την ταχύτητα και τη σύνεση με τις οποίες έδρασε τον Μάρτιο η ελληνική πολιτεία έλαβαν διαστάσεις θριάμβου. Η δημοφιλία της κυβέρνησης έφτασε σε απρόσμενα ύψη. Ωστόσο πίσω από κάθε θρίαμβο κρύβεται συχνά ένας όλεθρος. Όσα ακολούθησαν αποτελούν αποσπασματικές και αστόχαστες επιλογές χωρίς στρατηγική, που πέραν της διογκούμενης κοινωνικής απονομιμοποίησης αναδεικνύουν, επίσης, σοβαρά ζητήματα συνταγματικής νομιμότητας.
Το Μάρτιο υποστήριξα την άποψη ότι το πρώτο lock down ήταν σύμφωνο με το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ (Ξ. Κοντιάδης, Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα, εκδ. Καστανιώτη 2020) θεωρώντας εύλογη την προτεραιοποίηση της ζωής και της υγείας ενόψει των συνθηκών της πανδημίας και συνεκτιμώντας τη θυσία στην οποία υποβάλλεται μία σειρά άλλων δικαιωμάτων με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας. Αυτή ακριβώς η αρχή είναι το νομικό εργαλείο με βάση το οποίο θα κρίνουμε αν και το δεύτερο lockdown είναι σύμφωνο με το Σύνταγμα.
Οι περιορισμοί στην ελευθερία της μετακίνησης επηρεάζουν σειρά δικαιωμάτων, όπως η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, το δικαίωμα της συνάθροισης, η συνδικαλιστική ελευθερία και η θρησκευτική λατρεία, ενώ κάποια άλλα περιορίζονται ανεξάρτητα από την απαγόρευση της κυκλοφορίας, όπως η οικονομική ελευθερία, η επιχειρηματική ελευθερία, η ελευθερία της έκφρασης και η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Η συνταγματικότητα των ειδικότερων περιορισμών κάθε δικαιώματος πρέπει να αξιολογείται αυτοτελώς. Κρίσιμο είναι σε όλες τις περιπτώσεις να επιβεβαιώνεται η προσωρινότητα των μέτρων και η ευρεία συναίνεση των ειδικών επιστημόνων για την αναγκαιότητα και την καταλληλότητά τους.
Αυτή τη φορά η κυβέρνηση καταφεύγει στο απόλυτο και ισοπεδωτικό μέτρο του lockdown χωρίς να πείσει ότι έχει εξαντλήσει ισοδύναμα λειτουργικά μέτρα για την αντιμετώπιση του δεύτερου κύματος. Ενδεχομένως όφειλε να επιβάλλει αυστηρότατους μεν, αλλά στοχευμένους περιορισμούς, με εντατικότερους ελέγχους και κυρώσεις, με συστηματικότερες διαγνωστικές διαδικασίες και ιχνηλάτηση, πριν καταλήξει στην κοινωνικά και οικονομικά επώδυνη λύση του δεύτερου lockdown.
Η δικαιοσύνη οφείλει να κινηθεί ταχύτερα και να αποφανθεί επί των προσφυγών που εκκρεμούν ήδη από το πρώτο lockdown ως προς τη συνταγματικότητα επιμέρους περιορισμών, όπως συμβαίνει σε όλη την Ευρώπη. Το Κοινοβούλιο πρέπει να ξαναγίνει το πρώτο βήμα διαλόγου για τα επίμαχα ζητήματα. Η διαχείριση της πανδημίας δεν (πρέπει να) είναι ασύμβατη προς την τήρηση των αρχών της δημοκρατίας και του κοινωνικού κράτους δικαίου.